U oviru obilježavanja Dana Sandžaka, 20.10.2010. god., u Kulturnom centru u Novom Pazaru održana je promocija drugog izdanja knjige Sandžak multietnička regija, autora Esada Džudževića. O knjizi, njenom značaju i poruci na promociji su govorili Saša Milenić -narodni poslanik i potpredsjednik partije „Zajedno za Šumadiju“, Balint Pastor -narodni poslanik Saveza vojvođanskih Mađara i šef poslaničke grupe manjina, dr. Redžep Škrijelj – historičar i publicista, Pavel Domonji – šef novosadske kancelarije Helsinškog odbora za ljudska prava, Muhedin Fijuljanin – novinar i publicista, i sam autor Esad Džudžević. Promoteri su govorili o različitim aspektima regionalizma kao savremenog evropskog trenda, posebno ističući da pitanje decentralizacije ne može i ne smije biti samo pitanje dekoncentracije vlasti, te da je knjiga Sandžak multietnička regija veoma dragocjena kako kao zbirka međunarodnih propisa i standarda iz ove oblasti, tako i pogleda na pitanje regionalizma iz različitih uglova nekolicine autora. Govoreći o regionalizaciji naše zemlje, Muhedin Fijuljanin je kazao da će ona poslužiti kao jedno od pomoćnih sredstava za ostvarenje prava sandžačkih Bošnjaka – sandžački Bošnjaci su, u najvećem dijelu, skoncentrisani upravo na području Sandžaka, a ovaj region bi podstakao, omogućio i poboljšao ostvarenje i zaštitu prava sandžačkih Bošnjaka u ovoj zemlji. S druge strane, kako je kazao Fijuljanin, Bošnjaci u Sandžaku nikada ne gledaju na ovaj region kao na neku autarhičnu zajednicu – zatvorenu samo za sebe, već kao na jednu multietničku regiju, što je Sandžak kroz svoju historiju uvijek bio. „Zbog toga i sam naziv ove knjige u potpunom smislu opravdava sva naša nastojanja i ja smatram da će ova knjiga biti dobra uputa svima onima koji su protivnici ideje regionalizma da, zapravo, vide na pozitivnim iskustvima da regionalizam nije nikakva prijetnja bilo kojim državotvornim narodima. Regionalizam je samo jedan korak ka obezbjeđivanju normalnijeg života svih ljudi u ovoj zajednici. U tom smislu, regionalizam je i nabolji odgovor onome što smo mi svojevremeno imali, a to je državni socijalizam; onome što u različitim fazama u različitim periodima kroz hisotriju imamo, a to je etatizam; u stvarnom smislu, regionalizam će označiti boljitak za sve građane ove zemlje“ – kazao je Fijuljanin, koji je i sam dao doprinos u ovom drugom dopunjenom izdanju knjige Sandžak multietnička regija svojim rukopisom o hisotoriji Sandžaka, etnogenezi sandžačkih Bošnjala i osobenostima sandžačkih Bošnjaka u odnosu na sve ostale narode. Pavel Domonji se u svom obraćanju osvrnuo na pojedina aktuelna dešavanja u Srbiji: „Primetno je da u Srbiji raste potražnja za regionalizacijiom i decentralizacijom, o čemu govori ovo drugo izdanje ovoga zbornika. Ali je isto tako primetno da se neke institucije sele iz Beograda u provinciju. Recimo, Agencija za zapošljavanje prebačena je u Kragujevac, a Fond za razvoj u Zaječar. Uglavnom, ova seoba institucija se u javnosti prodaje kao decentralizacija, modernizacija, a ustvari je najobičnija varka upakovana u nekakvu kvazi liberalnu retoriku. Dakle, za decentralizaciju nema nikakve veze to gdje se nalazi neka agencija, da li se nalazi u Novom Pazaru, Staroj Pazovi ili Beogradu, nego ima veze sa prerospodjelom nadležnosti ovlašćenja resursa moći uticaja, novca itd.“ Domonji je istakao značaj ovog drugog dopunjenog izdanja zbornika kojeg je priredio Džudžević upravo zato što se pojavljuje u takvoj atmosferi. Jer, kako je Dominji primijetio, namjera Džudževića je bila prikupljanje raznih relevantnih dokumenta na koja se građani Sandžaka mogu osloniti, kako bi lakše bolje i efikasnje ostvarili svoja prava. „Dakle, on je napravio jedan praktičan političko-normativni instrument koji treba da služi toj svrsi“ – kazao je on. Esad Džudžević: Drugo izdanje u još aktuelnijem trenutku Prošlo je punih osam godina od pojave prvog izdanja ove knjige, tada štampane, prije svega, za potrebe i pomoć u radu Ustavne komisije za izradu Ustavne povelje Državne zajednice Srbija i Crna Gora. Autor ove knjige Esad Džudžević je tada, kao savezni poslanik u Vijeću republika, bio član te komisije u ime Sandžaka, a na prijedlog tadašnjeg predsjenika SRJ. Ova knjiga je još tada bila od velike pomoći ne samo članovima Ustavne komisije, nego, još više, sandžačkoj i široj javnosti, s ciljem da se razumiju procesi i iskustva regionalizma kao apsolutne evropske pozitivne vrijednosti. Nezadovoljan rješenjima u tekstu Ustavne povelje koji se tuču Sandžaka, Esad Džudžević je dao ostavku na članstvo u Ustavnoj komisiji. S obzirom da se državna zajednica Srbije i Crne Gore raspala 2006. god., regija Sandžak našla se u veoma teškoj situaciji – njegova teritorija je bila razdijeljena u dvije države. Danas, u prosecu statističke regionalizacije u Srbiji, Sandžak je podijeljen na dva okruga. Prema Džudževićevim riječima, drugo dopunjeno i izmijenjeno izdanje ove publikacije pojavljuje se, možda, u još aktuelnijem i adekvatnijem trenutku nego što je to bilo 2002. godine – u trenutku kada bi trebala da se otvori jedna otvorenija, demokratskija, iskrenija debata o regionalizaciji u našoj državi. „Ona, zapravo, predstavlja zbirku dokumenata iz međunarodnog prava, koja se podjednako, čini mi se, odnose na temu regionalizma i temu manjinskih prava“ – kaže Džudžević. Ovo izdanje obogaćeno je autorskim tekstom „Sandžak i sandžački Bošnjaci“ Muhedina Fijuljanina, nakod čega slijede poznati, iz prvog izdanja, autorski pogledi o regionalizmu. Novo je i poglavlje u kojem se pojavljuju zakoni koji su u međuvremenu usvojeni u našem parlamentu i koji čine ozbiljan pomak u institucionalnom i zakonodavnom ambijentu za proces postojeće regionalizacije Srbije. Govor o regionalizaciji i decentralizaciji kroz knjigu Sandžak multietnička regija u kontekstu obilježavanja jednog značajnog datuma – Dana Sandžaka, odnosno Dana ZAVNOS-a, od posebnog je značaja, tim prije, kako je Dždudževič na promociji ove knjige kazao, što su u Dan ZAVNOS-a ugrađene dvije sjajne ideje – ideje antifašizma i ideja regionalizma. „Zapravo, čitava ideja o Evropskoj uniji je nastala na te dvije ideje, dakle ideje antifašizma kao tradicije i ideje regionalizma – kao jednog pozitivnog iskustva i procesa naročito u zadnjih 30-tak godina“ – kazao je Dždudžević. Esad Džudžević je rođen 1958. godine u Mitrovi (opština Tutin). Diplomirani je sociolog Filozofskog fakulteta u Beogradu. Jedan je od osnivača Kulturnog društva Bošnjaka Sandžaka „Preporod“. Osnivač je i direktor nacionalne biblioteke Sandžaka „Vehbija Hodžić“ u Tutinu osnovnae 1994, sada Centra za bošnjačke studije. Predsjednik je Bošnjačke demokratske stranke Sandžaka. Priređivač je publikacija: Sandžak multietnička regija, Bosanski jezik ili pravo na identitet, Bošnjaci Tutina kroz hisotriju, utemeljivač je Tutinskog zbornika i autor mnogih članaka i tekstova iz oblasti historije bošnjačkog naroda u Sandžaku. Balint Pastor: Regionalizacija i decentralizacija nije u interesu samo manjina Balint Pastor, šef poslaničke grupe manjina i narodni poslanik Saveza vojvođanskih Mađara, na promociji knjige Sandžak multietnička regija govorio je o postojanju zabluda, demagogija i nerazumijevanja po pitanju regionalizacije u Srbiji. „Kao prvo, mešaju se neki osnovni pojmovi – mešaju se pojmovi okruga, oblasti, regiona, pokrajine; decentralizacije i regionalizacije; personalna autonomija i teritorijalna autonomija; dekoncentracija i decentralizacija. Pored svega toga, postoje jako puno zle namere kada se govori o ovim težnjama. Kada neko spomene decentralizaciju, bilo da se to desi u Novom Pazaru ili u Subotici ili, ne daj Bože, u Preševu, onda se odmah govori o separatizmu, odmah se narodi optužuju da se žele otcepiti, ne znajući, pritom, kakve forme autonomije postoje u Evropi. I obično se kaže da ono što mi tražimo ovde u Srbiji – bilo u Vojvodini ili u Sandžaku – nema nigde u Evropi“ – kazao je Pastor, dodavši da je, u tom smislu, knjiga Esada Džuževića dobra, jer se u njoj vrlo jasno prezentira kako se regionalizacija ili autonomija shvata u Španiji, u Italiji, Finskoj… Po njegovim riječima, kada proučimo sve ove modele, što možemo učiniti, ustvari, pomoću ove knjige, onda ćemo shvatiti da smo mi u Srbiji veoma, veoma daleko od ovih mogućih modela koji postoje i funkcionišu u Evropi decenijama. Pastor je na postojanju problema u Srbiji ukazao na primjeru Vojvodine: „Meni je veoma drago što se o temi regionalizacije u zadnje vreme ne govori samo na područjima gde mi pripadnici nacionalnih manjina živimo, jer se polako shvata da regionalizacija i decentralizacija nije samo u interesu Bošnjaka, Albanaca, Mađara, Slovaka, Rumuna, Albanaca itd., nego je, najmanje, u istoj meri u interesu i većinskog stanovništa, to jest Srba. Još je Napoleon III govorio da se sa daljine može vladati, ali samo iz blizine može upravljati. Mi u Srbiji još nismo stigli do ovog nivoa i zbog toga su važni ovakvi skupovi i zbog toga su važne ovakve knjige. Kada se govori o Vojvodini, onda se govori na način da mi u Vojvodini imamo sve. Mogu vam reći da u odnosu na Sandžak mi stvarno imamo puno, ali imamo mnogo manje nego što imaju regije koje su predstavljene u ovoj knjizi. Kada govorimo o autonomiji, onda treba poći od etimološkog značenja reči autonomija – a to znači da jedna određena regija može samostalno da donosi zakone koji će važiti na određenoj teritoriji. Vojvodina nema zakonodavnu nadležnost, jer se to smatralo pre nekoliko meseci, kada je potvrđen Statut autonomne pokrajine Vojvodine u Skupštini Republike Srbije, da je to svojstveno samo državama i da Vojvodini to pravo, tu nadležnost ne treba dati.“ Pastore je ukazao na činjenicu da se o autonomiji ne može govoriti ukoliko ne postoje ispunjena dva uslova: prvi je pravo na donošenje zakona, a drugi je pravo na imovinu i na izvorne prihode. Vojvodina nema ni zakonodavnu nadležnost, nema ni imovinu, niti svoje izvorne prihode. Stoga, nema prijednosti u odnosu na Sandžak ili u odnosu na Šumadiju. „To, naravno, ne znači“ – kazao je Pastor – „da mi u Vojvodini iz nekih, pre svega istorijskih razloga, nemamo stečenu prednost u odnosu na Sandžak ili Šumadiju. Potvrđen je statut Vojvodine, imamo Zakon o nadležnostima i imamo oko sto-pedeset nadležnosti. Jeste da se radi o prenetim nadležnostima koje se mogu i uzeti nazad, ali je nešto postignuto i moram da vam kažem, iz iskustva, da je i ovo bilo jako teško postići.“ Pa njegovim riječima, navedeno najbolje govori o svijesti u Srbiji o regionalizaciji i o decentralizaciji. Također, o tome govori dosta i činjenica što je Srbija jedina država u Evropi u kojoj lokalne samouprave nemaju svoju imovinu. Još uvijek je na snazi Miloševićev zakon iz ‘95. godine, na osnovu kojeg je uzeta imovina svim lokalnim samoupravama u Srbiji. „Ovo“ – nastavlja Pastor – „nije samo teorijsko pitanje, ovo je veoma bitno suštinsko pitanje, tiče se poboljšanja kvaliteta života svih nas koji smo državljani Republike Srbije. Ne može se govoriti o privrednom razvoju, niti o otvaranju novih radnih mesta kada lokalne samouprave potencijalnim investitorima ne mogu ništa ponuditi, jer nemaju svoju imovinu.“ O postojanju demagogije kada se govori o regionalizaciji i decentralizaciji, Pastor je kazao: „Nije decentralizaicija, još manje je regionalizacija. Kada se određene javne službe i sedišta određenih organa premeštaju iz Beograda u neke druge gradove, to nije decentralizacija, to je dekoncentracija. A suštinska razlika između decentralizacije i dekoncetracije jeste što se kod dekoncentracije određene državne nadležnosti prenose na druge državne organe. Znači, sve ostaje u istom dvorištu. Klasičan primer dekoncetracije su upravni okruzi; upravni okruzi su prije 18 godina na veoma sličan način iscrtani i u Sandžaku i u Vojvodini i to, naravno, nije slučajnost. Zbog toga se mi zajednički borimo u Skupštini svim mogućim sredstvima da se granice tih upravnih oblasti i okruga promene, da se usklade sa životnim potrebama. Decentralizacija je kada država određene nadležnosti prenosi na necentralne organe vlasti, kada se određene nadležnosti, naravno sa sredstvima koja su neophodna, prenose na organe koje su građani na izborima izabrali na određenoj teritoriji. Toga, za sada, ima jedino u Vojvodini, ali samo polovično, pošto nadležnosti ima, ali sredstava nema.“ Pastor je poručio Bošnjacima u Sandžaku da kada čuju da se Savez vojvođanskih Mađara u Skupštini bori da Vojvodina dobije „tih famoznih 7 posto“, da ne misle kako oni nisu solidarni, niti da žele nešto uzeti Šumadiji, Sandžaku ili Beogradu. „Ono što mi danas tražimo za Vojvodinu što nam pripada po Ustavu Republike Srbije, to u nekom budućem koraku zajednički tražimo i za Šumadiju i za Sandžak i za sve druge buduće regione u Republici Srbiji“ – rekao je Pastor. Legitimacijki osnov za ideju regionalizma „Čini mi se da je, barem u početku, otvaranja jednog kompetentnog širokog dijaloga o politici decentralizacije i o politici regionalizma u Srbiji najvažnije ponavljati upravo ovo: legitimnost takvog diskursa, legitimnost argumenata koji se vezuju za tu opciju. Naranvo, ta legitimnost se najlakše razumeva iz analize razloga samog otpora. Jednopartijski sistem na više načina – nije još uvek višepartijski sistem, baš kao što ni sukcesija uzajamnih monologa učesnika u komunikativnom činu ne čini njihovu komunikaciju, samim tim dijalog. Iako na političkoj sceni Srbije postoji ogroman broj političkih partija, vrlo različitih programa – ideološki različitih, ipak najveći broj, i to upravo najvažniji, objedinjuje jedinstvena civilizacijska ili, da kažem, kulturološka pretpostavka, koja upravo izražava jednu vrstu straha od pluralizma. Koreni, razlozi straha od pluralizma verovatno su, kultorološki posmatrano, duboki i znatni, ali u ovom trenutku, čini mi se, da najsnažniji oslonac pronalaze u revolucionarnoj prošlosti u našoj zemlji i to upravo u onim tokovima i zapletima koji su vezani za život republike Srbije kao tada jednog od konstituenata Federacije jugoslovenske. U toj prošlosti se, zapravo, mogu naći jasni tokovi koji u savremeni politčki diskurs probijaju ne kao zagovaranje komunističkog sistema, ne kao nostalgično prizivanje marksizma kao ideologije, ali da kao jedna vrsta etatizma. Etatizam, zapravo, jeste živi ostatak vremena pređašnjeg u savremeno političkom mišljenju i govoru, koji je zpravo uporište i objedinjujući elemenat najvećeg broja otpora prema politiici decentarlizacije i regionalizma. Naravno, ne treba posebno objašnjavati da je to politički nagoveštaj, ključ kulture prularizma u savremenom društvu, i ne treba značajno ni objašnjavati da to predstavlja preduslov emancipacije, modernizacije našeg društva, upravo otvaranje prostora za istinski pluralizam u njegovom životu. Ali stvarna civilizacijska razlika te dve škole mišljenja, koje slučajno koegzistiraju u savremeno-političkom trenutku u Srbiji, se, možda, najočitije ogleda u spremnosti da se politika regionalizma i decentralizacije napada izvan, u razgovorima izvan načela – u razgovorima koji nisu motivisani apstraktnim teorijskim fundiranim polaznim osnovama, već povodom neke date konkretne krize, koja uvek može biti etnički, verski, pa i zavičajno motivisana u dnevnom životu Srbije. U takvom ambijentu, onda, vrlo rado politika etatizma progovara, upirući prstom na kulturu pluralizma kao na mogući izbor ugrožavanja državnog suvereniteta. Ako samo malo promislimo o tome, mi vidimo tu krucijalnu civilizacijsku razliku zapravo u poimanju države – da li se država, u krajnjoj istanci, zasniva na slobodnoj volji građana ili, pak, na spoljašnjoj prinudi. Ne postoji dnevno-politička kriza koja bi mogla obesnažiti politiku regionalizma u kazivanju na kategoriju državnog suvereniteta, ako nam je svima jasno da se u krajnjoj istanci država zasniva na slobodnoj volji građana. Očigledno, to je još uvek perspektiva u političkom životu u Srbiji, ali je jako važno razumeti da je taj civilizacijski kulturni bekgraund, da je to okvir u koji mi moramo promišljati uslove emancipacije i modernizacije ovoga društva. Što se tiče Novog Pazara, baš kao što je i u uvodnom tekstu knjige Sandžak multietnička regija Esad Džudžević napomenuo, Sandžak uvek predstavlja, kroz celu istoriju, jedan corpus separatum. Dakle, carstva i uprave se menjaju od Kulina Bana do današnjih dana, Sandžak ima ili nema političku ili administrativnu ili baš nikakvu autonomiju, ali uvek ima jedan kulturni specifikum. Njega određuje jedna civilizacijska, kulturološka posebnost, jedan identitet zajedničkog sećanja nad ovim podnebljem i to je, zapravo, ono iz čega mi moramo, kao i u svakom budućem promišljanju teritorijalne organizacije, političke reforme, modernizacije Srbije, razumeti stvarno mesto kulture i kulturnog nasleđa. Teza da se sve teme dnevno političkog života isključivo uslove ekonomskim i državnim političkim razlozima nije dobar povod za politiku i emancipaiciju. U tom smislu je ova knjiga uveliko već štivo i narodnih poslanika i odbornika u mnogim i uopšte političkim angažovanostima ljudi u mnogim krajevima Srbije. Ovo dopunjeno izdanje samo je jedan značajan prilog koji mi u Šumadiji želimo da čitamo, a verujem da imamo snage i da proizvedemo i svoj zavičajni pandam ovoj knjizi. U tom smilsu ona je dobrodošla, kao i njena promocija, i u Kragujevcu, a ne samo ovde u Novom Pazaru. Saša Milenić – narodni poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srbije stranke „Zajedno za Šumadiju“ i predsjednik Skupštine Grada Kragujevca
Vijesti
U programu petih Sandžačkih knjizevnih susreta – SAKS 2010. godine – promovisan je romana Tatli džan (slatki život) – iz zaostavštine rahmetli Muhameda Abdagića. Promocija je održana 20.10.2010. god., u Glanom uredu BNV-a. Bilo je ovo prvo javno predstavljanje romana, kojeg je, posredstvom porodice i Federalnog Ministarstva kulture BiH, štampala Izdavačka kuća „Dobra knjiga“ iz Sarajeva. Promoteri romana Tatli džan bili su: Hadžem Hajdarević – književnik iz Sarajeva i jedan od recenzenata romana, Mirzet Hamzić – publicista iz Sarajeva i urednik u izdavačkoj kući „Dobra knjiga“, a o ličnosti i djelu Muhameda Abdagića govorio je njegov sestrić Adem Vrcić i dr. Redžep Škrijelj. Muhamed Abdagić je jedna od najistaknutijih ličnosti sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji u 20. stoljeću. Bošnjačko nacionalno vijeće ga je svrstalo među tri najzanačnije ličnosti 20. stoljeća iz reda sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji.
Delegacija Bošnjačkog nacionalnog vijeća u sastavu Esad Džudžević, predsjednik Izvršnog odbora Vijeća, Muhedin Fijuljanin, šef resora za informisanje na bosanskom jeziku i dr Redžep Škrijelj, član Odbora za obrazovanje na bosanskom jeziku, razgovarala je juče u Beogradu sa članovima Komiteta eksperata Vijeća Evrope za primjenu Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima. Tema razgovora bila je razmjena informacija koje će poslužiti ovom tijelu Vijeća Evrope za izradu Izvještaja o položaju i ostvarivanju nacionalnih prava sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji. Tokom razgovora, Esad Džudžević, predsjednik Izvršnog odbora Bošnjačkog naciobnalnog vijeća, zahtjevao je od delegacije Vijeća Evrope da Vlada Republike Srbije obrati naročitu pažnju na položaj i ostvarivanje nacionalnih prava sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji, a s obzirom na činjenicu da je došlo do ozbiljnog zastoja u implementaciji započetih projekata od interesa za zaštitu nacionalnog identiteta i kulture ovog naroda. Naime, radi se o realizaciji Odluke o utvrđivanju tradicionalnih naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geografskih naziva na bosanskom jeziku na području opština Novi Pazar, Tutin, Sjenica i Prijepolje, koju je Izvršni odbor Vijeća usvojio još 03. oktobra 2009.godine a koja je objavljivanjem u Službenom Glasniku Republike Srbije od 05.februara 2010.godine postala obavezujuća za sandžačke opštine gdje je bosanski jezik u službenoj upotrebi. Takođe je došlo do zastoja u realizaciji Modela obrazovanja za sandžačke Bošnjake u Republici Srbiji za koji je urađen Elaborat od strane Bošnjačkog nacionalnog vijeća i Ministarstva prosvjete, a čija je primjena bila predviđena u školskoj 2010/2011. Isto tako, dovedena je u pitanje procedura osnivanja Zavoda za kulturu sandžačkih Bošnjaka, kao i realizacija zaključka Programskog odbora RTS-a o osnivanju redakcije na bosanskom jeziku pri ovom Javnom servisu. Šef delegacije BNV-a Esad Džudžević posebno je insistirao da delegacija Vijeća Evrope podsjeti Vladu Republike Srbije na obavezu poštovanja člana 7. Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, u kome se kaže da su države članice Vijeća Evrope dužne da u postojećoj ili novoj administrativno – političkoj organizaciji države ne smiju cijepati oblast u kojoj tradicionalno i u većem broju žive pripadnici jednog manjinskog naroda, kao što je slučaj sa Sandžakom. Nezavisni Komitet eksperata Vijeća Evrope na osnovu zahtjeva delegacije Bošnjačkog nacionalnog vijeća sačiniće izvještaj u kome će se naći i detaljne preporuke Vladi Repblike Srbije o tome kako se može poboljšati situacija sa službenom upotrebom bosanskog jezika u lokalnim samoupravama, obrazovanju, informisanju i zaštiti kulturne baštine. U Novom Pazaru sekretar 10.12.2010.godine Alma Husić
Predsjednik Izvršnog odbora Bošnjačkog nacionalnog vijeća gospodin Esad Džudžević uputio je pismo predsjedniku Vlade i Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine gospodinu Mirku Cvetkoviću u kome se kaže: “I pored značajnijih napora koje je Republika Srbija u posljednjih nekoliko godina učinila na planu unaprjeđenja položaja manjina u njoj, posljednje dvije godine zaustavljen je proces ostvarivanja nacionalnih prava pripadnika bošnjačke nacionalne zajednice u našoj zemlji, u skladu sa zakonom i međunarodnim standardima. Takav trend uzrokovao je da Bošnjaci postanu jedna od nacionalnih zajednica sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih nacionalnih prava. Zaostajanje u ostvarivanju nacionalnih prava sandžačkih Bošnjaka u Srbiji ogleda se u svim oblastima definisanim zakonom. U oblasti službene upotrebe jezika i pisma Bošnjačko nacionalno vijeće, 3. oktobra 2009. godine, usvojilo je Odluku o utvrđivanju tradicionalnih naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geografskih naziva na bosanskom jeziku na području Novog Pazara, Tutina, Sjenice i Prijepolja. Na osnovu te odluke, mnogim naseljenim mjestima i geografskim pojmovima na području ovih opština vraćeni su njihovi tradicionalni nazivi na bosanskom jeziku (Odluka objavljena u „Službenom glasniku RS”, br. 5/2010, od 5. februara 2010. godine). Iako je Bošnjačko nacionalno vijeće u više navrata zahtijevalo od nadležnih državnih organa dosljednju primjenu zakonskih odredbi i ravnopravnu upotrebu bosanskog jezika u radu državnih organa i institucija i ustanova sa javnim ovlašćenjima, ona nije izvršena tako da je njegova službena upotreba još uvijek na deklarativnom nivou. U vezi sa tim izostala je i pravovaljana reakcija i angažman Ministarstva za državnu upravu i lokalnu samoupravu, koje preko nadležnih inspekcijskih organa i drugih raspoloživih mehanizama nije obezbjedilo primjenu zakonskih normi u vezi sa dvojezičnim natpisima na zgradama državnih organa i drugih javnih institucija, naseljenim mjestima, ulicama u gradu, geografskim i drugim nazivima, kao ni ravnopravnu primjenu bosanskog jezika u upravnom, rekršajnom ili krivičnom postupku. Osim toga, i pored postojanja zakonom predviđenih uslova i više intervencija Bošnjačkog nacionalnog vijeća, u opštini Priboj bosanski jezik još uvijek nije uveden u zvaničnu službenu upotrebu, a u praksi nije obezbjeđeno ni izdavanje ličnih dokumenata za pripadnike bošnjačke nacionalne zajednice na bosanskom jeziku. U oblasti obrazovanja, i pored postojanja adekvatnih mehanizama, ni na jednom nivou obrazovanja, nije ostvareno zakonom zagarantovano pravo na obrazovanje na bosanskom kao maternjem jeziku sandžačkih Bošnjaka. Implementacija tog prava u praksi svedena je na nastavni predmet “Bosanski jezik sa elementima nacionalne kulture” u osnovnim školama u Novom Pazaru, Sjenici, Tutinu i samo u jednoj školi u Prijepolju, i to u rangu izbornog nastavnog predmeta. I pored činjenice da je došlo do formiranja zajedničke radne grupe predstavnika Bošnjačkog nacionalnog vijeća i Ministarstva prosvjete Republike Srbijie i izrade “Modela obrazovanja na bosanskom jeziku za sandžačke Bošnjake u Republici Srbiji”, kao stručnog elaborata na osnovu kojeg bi se u praksi ostvarilo pravo na obrazovanje na maternjem jeziku Bošnjaka u Srbiji, njegova primjena je izostala od strane Ministarstva prosvjete, kojem je elaborat dostavljen još 11.novembra 2009. godine. Adekvatna primjena prava na obrazovanje u skladu sa zakonom izostala je i kada je u pitanju izdavanje udžbenika maternjeg jezika (“Bosanski jezik sa elementima nacionalne kulture”), s obzirom da su Bošnjaci jedina manjinska nacionalna zajednica u Republici Srbiji za koju nije obezbjeđena njegova priprema i štampanje. U oblasti informisanja na bosanskom jeziku, pored finansiranja izdavanja jednog štampanog glasila (“Sandžačke novine”), Bošnjacima kao zajednici, njihovim nacionalnim predstavnicima, kao i bošnjačkoj kulturi i tradiciji uopšte, nije obezbjeđena adekvatna zastupljenost u programskoj šemi na Javnom servisu Radioteleviziji Srbije (RTS), kao ni u djelo sproveden zaključak Programskog odbora RTS-a o formiranju zajedničke redakcije na manjinskim jezicima koja bi, pored programa na jezicima drugih manjinskih nacionalnih zajednica, emitovala i program na bosanskom jeziku, u vezi sa čime je nadležnim organima proslijeđen i potreban prijedlog sa obrazloženjem. U oblasti kulture u okviru postojećih zavoda i institucija kulture nisu obezbjeđeni adekvatni mehanizmi zaštite kulturnog naslijeđa sandžačkih Bošnjaka, koje je izloženo stalnompropadanju i devastaciji, naročito u sandžačkim opštinama – u kojima sandžački Bošnjaci žive u najvećem broju. U cilju obezbjeđenja adekvatnije zaštite, njegovanja i afirmacije kulturnohistorijskog naslijeđa Bošnjaka u Srbiji, kao jedna od najvažnijih mjera koju je neophodno sprovesti u djelo je osnivanje Zavoda za kulturu sandžačkih Bošnjaka, kao krovne institucije za zaštitu i afirmaciju kulturne baštine sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji. Napominjem da ovu instituciju imaju sve ostale nacionalne manjine. U vezi sa iznijetim, tražim od Vas kao predsjednika Vlade Republike Srbije da, u cilju deblokade navedenih projekata i omogućavanja daljeg ostvarenja nacionalnih prava Bošnjaka u našoj zemlji, preduzmete odgovarajuće mjere i obezbjedite adekvatne mehanizme u skladu sa tim. U tom smislu, molim Vas da organizujete sastanak na kojem bi učestvovali predstavnici Izvršnog odbora Bošnjačkog nacionalnog vijeća, kao i ministar za državnu upravu i lokalnu samoupravu, ministar unutrašnjih poslova, ministar prosvjete, ministar kulture, ministar za ljudska i manjinska prava i, po potrebi, predstavnici drugih relevantnih institucija i organizacija u zemlji. Na sastanku bi se, u cilju realizacije navedenog, utvrdile mjere i konkretni koraci kojim bi bilo nastavljeno ostvarivanje nacionalnih prava sandžačkih Bošnjaka, na institucionalan način, u skladu sa zakonom i međunarodnim standardima,” kaže se u pismu gospodina Džudževića upućenom dr Mirku Cvetkoviću. U Novom Pazaru, Sekretar 13.01.2011.godine Alma Husić
BNV uputilo protest Ministru kulture povodom rezultata rada Komisije za dodjelu priznanja umjetnicima, odnosno stručnjacima u kulturi za vrhunski doprinos nacionalnoj ulturi odnosno kulturi nacionalnih manjina, kojim je odbijen prijedlog Bošnjačkog nacionalnog vijeća da ovo prestižno Priznanje dobije naš uvaženi i istaknuti likovni stvaralac i profesor Hilmija Ćatović. U pismu se kaže: “Obraćamo Vam se sa željom da izrazimo nezadovoljstvo povodom Odluke Ministarstva, odnosno njegove Komisije za dodjelu nacionalne nagrade, izražene u nacionalnoj penziji zaslužnim ličnostima koje su dale vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi, odnosno kulturi nacionalnih manjina, kojom nije prepoznat prijedlog Bošnjačkog nacionalnog vijeća da se našem predstvaniku akademskom slikaru profesoru Hilmiji Ćatoviću dodjeli ovo prestižno Nacionalno priznanje. Ne želimo da Vas u ovom trenutku podsjećamo na sve atributivne elemente koji biografiju ovog umjetnika svrstavaju na vrh liste velikana u kulturi ne samo bošnjačkog naroda već i na vrhu liste najzaslužnijih velikana u kulturi i obrazovanju cijele Srbije. O tome je na detaljniji način već iskazano u njegovoj podnijetoj aplikaciji. Ne želeći da umanjimo kompetenciju Komisije ( mada smatramo da težinu odlučivanja u oblasti likovnog stvaralaštva i obrazovanja ne može ponijeti samo jedan član Komisije i to vokacijski orijentisan na samo primjenjenu umjetnost ) već želimo da izrazimo najenergičniji protest zbog Vašeg nereagovanja na očigledan propust u površnoj opservaciji Komisije za dodjelu ovog Priznanja, kada su u pitanju prijedlozi nacionalnih manjina. Na to Vas uostalom obavezuju, ne samo etički principi već i precizne zakonske odrednice, na osnovu kojih je i utemeljen tekst Konkursa za dobijanje ovog Nacionalnog priznanja. Sve ovo dobija na težini saznanjem da ste svojim diskrecionim pravom imali priliku da lično ispravite paradoksalni propust nadlježne Komisije. S toga očekujemo da ćete u tom pravcu i reagovati. “
Izvršni odbor Bošnjačkog nacionalnog vijeća u tehničkog mandatu zatražio je od ministra prosvjete Žarka Obradovića poštovanje prava na obrazovanje na bosanskom jeziku za sandžačke Bošnjake u Republici Srbiji. Ističući da je u okviru priprema za polaganje završnog ispita – male mature u osnovnom obrazovanju i vaspitanju za školsku 2010/2011. godinu, Ministarstvo prosvjete izdalo predviđene zbirke zadataka iz srpskog, odnosno maternjeg jezika i iz matematike, pored srpskog i na jezicima sedam nacionalnih manjina – hrvatskom, mađarskom, albanskom, rumunskom, rusinskom, slovačkom i bugarskom jeziku, Izvršni odbor Bošnjačkog nacionalnog vijeća zatražio je od ministra Obradovića da iste budu štampane i na bosanskom jeziku. U zahtjevu upućenom ministru prosvjete Žarku Obradoviću se kaže da je prema važećim zakonskim propisima, Zakonom o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, Zakonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina i Zakonom o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina, u Republici Srbiji pripadnicima bošnjačke nacionalne zajednice zagarantovano pravo na obrazovanje na maternjem bosanskom jeziku. U zahtjevu se, također, napominje da je Zakonom o zabrani diskriminacije, regulisano da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva, te da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti, odnosno zabranu diskriminacije, odnosno da je istim zakonom propisana zabrana diskriminacije po svim, kao i po nacionalnom osnovu. “S obzirom da zbirke zadataka, u skladu sa zakonom i obavezujućim međunarodnim dokumentima, nisu štampane na bosanskom jeziku, na taj način najdrastičnije je povrijeđeno i onemogućeno ostvarivanje prava na obrazovanje na maternjem jeziku pripadnicima bošnjačkog naroda u Republici Srbiji, čime su sandžački Bošnjaci dovedeni u diskriminatorski položaj”, kaže se, između ostalog, u dopisu Izvršnog odbora Bošnjačkog nacionalnog vijeća, kojim se poziva Ministarstvo obrazovanja da otkloni uočene nedostatke i u skladu sa zakonom štampa zbirke zadataka iz srpskog, odnosno maternjeg jezika i iz matematike i na bosanskom jeziku, kako je to učinjeno i na ostalim manjinskim jezicima. U Novom Pazaru, Sekretar 08.02.2011.godine Alma Husić
Predsjednik Izvršnog odbora Bošnjačkog nacionalnog vijeća Esad Džudžević uputio je pismo gradonačelniku Novog Pazara Mehu Mahmutoviću i predsjedniku opštine Sjenica Murizu Turkoviću u kojim se kaže: “Pozdravljam inicijativu koju ste pokrenuli oko promjene nekih naziva ulica, u skladu sa zakonom, a o čemu smo informisani putem lokalnih medija. Ovim putem Vas obavještavam o zakonskim obavezama u vezi sa ovom oblašću koje su prenijete u nadležnost Bošnjačkom nacionalnom vijeću (Nacionalnom savjetu bošnjačke nacionalne manjine). Naime, u članu 22. Zakona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina („Sl. glasnik RS“ br. 72/09) regulisana je nadležnost Vijeća u ovoj oblasti. Radi Vaše informisanosti i daljeg postupanja u ovoj stvari citiram Vam dva stava ovog člana: „Nacionalni savet: … 4) predlaže promenu naziva ulica, trgova, gradskih četvrti, zaselaka, drugih delova naseljenih mesta i ustanova za koje je utvrđeno da su od posebnog značaja za nacionalnu manjinu; i 5) daje mišljenje u postupku utvrđivanja naziva ulica, trgova, gradskih četvrti, zaselaka i drugih delova naseljenih mesta, ako je na području jedinice lokalne samouprave ili naseljenog mesta jezik nacionalne manjine u službenoj upotrebi; …”, kao i član 23. istog zakona „Pojedinačni pravni akti iz čl. 12. do 15, čl. 17. i 18. i čl. 20. do 22. ovog zakona koji su doneti bez odgovarajućeg predloga ili mišljenja nacionalnog saveta su protivzakoniti, odnosno ništavi; …” Molim Vas da o ovoj stvari obavijestite nadležne službe kako bi na zakonit način, obavili ovaj veoma važan posao na zadovoljstvo svih građana u skladu sa zakonom. Unaprijed zahvalan” U Novom Pazaru, Sekretar u BNV-u 09.02.2011.godine Alma Husić
Na 57. redovnoj sjednici Izvršnog odbora Bošnjačkog nacionalnog vijeća, održanoj 07. februara 2011.godine u Novom Pazaru, pored ostalog, zaključeno je da se uputi pismo gradskim i opštinskim upravama povodom održavanja izbora za novi saziv Vijeća, kao i sljedeće: SAOPŠTENJE ZA JAVNOST Nakon održanih izbora za Bošnjačko nacionalno vijeće, od 06. juna 2010.godine i nakon neuspjelih dogovora o formiranju novog saziva Vijeća, kao i činjenice da su raspisani novi izbori za 17. april 2011.godine, pozivamo sve Bošnjake u Sandžaku i Republici Srbiji, kao i u dijaspori, da provjere da li su upisani u poseban bošnjački birački spisak, koji se vodi u gradskim i opštinskim upravama. Na taj način stičemo pravo da učestvujemo na izborima za novi saziv Bošnjačkog nacionalnog vijeća i time nastavimo da se legitimnim i zakonskim putem borimo za svoja nacionalna, ekonomska i regionalna prava u ovoj zemlji. Ovim putem još jednom ističemo svoj zahtjev Vladi Republike Srbije i lokalnim samoupravama u Sandžaku, da ne čekajući dan izbora, zaustave prekid u ispunjavanju zakonskih obaveza u procesu ostvarivanja nacionalnih prava sandžačkih Bošnjaka u skladu sa Ustavom, zakonima i evropskim standardima. Pozivamo sve relevantne političke stranke, institucije i organizacije koje okupljaju sandžačke Bošnjake u Republici Srbiji, da uzmu učešća u ovoj kampanji upisa u posebne biračke spiskove i na taj način doprinesu ostvarenju bošnjačkog nacionalnog jedinstva, koje je, uprkos nesporazumima i nerealnim ambicijama pojedinih aktera prošlogodišnjih izbora za BNV, fundirano upravo tokom prošlogodišnje izborne kampanje i manifestovalo se jedinstvenim prihvatanjem bošnjačkih nacionalnih simbola i nacionalnih blagdana, čime su stvoreni osnovni preduslovi za postizanje nacionalnog koncenzusa unutar bošnjačkog nacionalnog korpusa. Time se, takođe stvara povoljan ambijent za razgovore o svim drugim spornim pitanjima, kao što je formiranje jedinstvene Islamske zajednice, sređivanje stanja na visokoškolskim ustanovama u Novom Pazaru i druga pitanja, a prije svega za nastavak i deblokadu procesa ostvarivanja nacionalnih prava sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji. Pozivamo istovremeno nadležne službe u gradskim i opštinskim upravama u Sandžaku da ažuriraju posebne biračke spiskove i isprave mnoge nedostatke uočene prilikom održavanja prošlogodišnjih izbora za Bošnjačko nacionalno vijeće. U Novom Pazaru, Informativna služba BNV-a 08.02.2011.godine
Povodom 21.februara, Međunarodnog dana maternjeg jezika, Izvršni odbor Bošnjačkog nacionalnog vijeća čestita svim pripadnicima bošnjačkog naroda u Sandžaku i Srbiji dosadašnje rezultate u priznavanju i implementaciji u javnoj i službenoj upotrebi bosanskog jezika i pisma. Podsjećamo da je bosanski jezik priznat ratifikacijom Zakona o Evropskoj povelji o regionalnim ili manjinskim jezicima 21. decembra 2005.godine. Nešto prije toga, Bošnjaci su se na popisu stanovništva aprila 2002.godine izjasnili o svom nacionalnom identitetu i maternjem jeziku. Nakon toga, Bošnjačko nacionalno vijeće je održalo prvi čas bosanskog jezila u osnovnoj školi „Ibrahim Bakić“ u Ljeskovi, opština Tutin, 20.oktobra 2004.godine, nakon punih 97 godina zabrane imena i nastave na bosanskom jeziku u državnim školama. Za tu priliku štampani su prvi udžbenici bosanskog jezika za I (prvi) i II (drugi) razred osnovne škole i nastava je počela početkom drugog polugodišta školske 2004/05 godine u osnovnim školama u Novom Pazaru, Tutinu i Sjenici. Taj proces je implementiran do sada od I do VIII razreda u osnovnim školama u sandžačkim opštinama u kojim je bosanski jezik u službenoj upotrebi. Izvršni odbora Bošnjačkog nacionalnog vijeća konstatuje da je u posljednje dvije godine zaustavljen proces ostvarivanja nacionalnih prava sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji, što se manifestuje u svim oblastima koje su Ustavom, zakonom i međunarodnim standardima garantovana svim manjinskim narodima u Republici Srbiji. Tim povodom, danas, na Međunarodni dan maternjeg jezika, Izvršni odbor Bošnjačkog nacionalnog vijeća uputio je pisma resornim ministrima u Vladi Republike Srbije: Ministru prosvjete Žarku Obradoviću, Ministru kulture Nebojši Bradiću, minstru unutrašnih poslova Ivici Dačiću i ministru za državnu upravu i lokalnu samoupravu Milanu Markoviću, u kojim se ministrima skreće pažnja na probleme i zahtjeva da odblokiraju realizaciju projekata u svim oblastima, odnosno, resorima za koje oni imaju zakonske nadlježnosti i odgovornost. U pismima se traži hitan prijem i sastanak delegacije Izvršnog odbora, koji u skladu sa zakonom obavlja poslove Bošnjačkog nacionalnog vijeća u tehničkom mandatu, sa resornim ministrima u Vladi Republike Srbije kako bi se na adekvatan i djelotvoran način nastavio proces ostvarivanja nacionalnih prava sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji. U Novom Pazaru, Sekretar 21.02.2011.godine Bošnjačkog nacionalnog vijeća Alma Husić
Na 59. sjednici Izvršnog odbora, koji, u skladu sa zakonom, vrši funkciju Bošnjačkog nacionalnog vijeća u tehničkom mandatu, zatražilo se od nadležnih ministastava u Vladi Srbije preduzimanje neophodnih mjera za nastavak ostvarivanja nacionalnih prava pripadnika bošnjačkog naroda u Republici Srbiji, i tim povodom izdalo: SAOPŠTENJE ZA JAVNOST U odvojenim pismima koje su šefovi četiri resora u Izvršnom odboru BNV uputili ministrima prosvjete, kulture, unutrašnjih poslova i državne uprave i lokalne samouprave zatraženo je obezbjeđenje primjene Modela obrazovanja za sandžačke Bošnjake, osnivanje Zavoda za kulturu sandžačkih Bošnjaka, formiranje Redakcije programa na bosanskom jeziku pri RTS-u, kao i dosljedna službena upotreba bosanskog jezika i pisma u javnim ispravama i jedinicama lokalne samouprave, u skladu sa zakonom i međunarodnim standardima. U pismima se naglašava da je realizacija ovih projekata od ključnog značaja za ostvarivanje sveukupnih manjinskih prava Bošnjaka u Republici Srbiji i očuvanje njihovog nacionalnog identiteta. Bošnjačko nacionalno vijeće izradilo je, u drugoj polovini 2009. godine, u saradnji sa Ministarstvom prosvjete, Model obrazovanja za sandžačke Bošnjake u Republici Srbiji, kojim se predviđa uvođenje bosanskog jezika u cjelokupan vaspitno-obrazovni sistem za pripadnike bošnjačkog naroda u Srbiji, u skladu sa zakonom. U saradnji sa Katedrom bosanski jezik Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu, Izvršni odbor BNV obezbjedio je i sertificiranje učitelja i nastavnika o poznavanju bosanskog jezika, ali je implementacija Modela u školskoj 2010/2011. godini ipak izostala. U oblasti informisanja Bošnjačko nacionalno vijeće iniciralo je formiranje Redakcije programa na bosanskom jeziku, odnosno Redakcije na manjinskim jezicima u Centralnoj Srbiji, pri Javnom radiodifuznom servisu RTS, za šta je, 16. marta prošle godine, dobilo i podršku Programskog odbora RTS-a. Što se tiče Zavoda za kulturu sandžačkih Bošnjaka, u zahtjevu za njegovo osnivanje se ističe da bi to bila jedinstvena institucija na nivou cijele zemlje koja se sistematski stara o cjelokupnoj kulturnoj baštini Bošnjaka Sandžaka u Srbiji, i napominje da ovakvu instituciju imaju pripadnici skoro svih manjinskih zajednica u Republici Srbiji. Na planu službene upotrebe bosanskog jezika i pisma, u dopisima ministrima unutrašnjih poslova i državne uprave i lokalne samouprave se zahtijeva izdavanje ličnih isprava i drugih dokumenata za pripadnike bošnjačkog naroda na bosanskom jeziku, adekvatna primjena Zakona o državljanstvu u pogledu kvalifikacije državljanstva u pasošima, kao i sprovođenje Odluke o utvrđivanju tradicionalnih naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih goegrafskih naziva na bosanskom jeziku na području Novog Pazara, Sjenice, Tutina i Prijepolja, u skladu sa zakonom. Uz zahtjeve za omogućavanje ostvarivanja nacionalnih prava Bošnjaka u Republici Srbiji, kroz realizaciju navedenih projekata, ministrima prosvjete, kulture, unutrašnjih poslova i državne uprave i lokalne samouprave su proslijeđeni i elaborati za iste, te zatraženo organizovanje posebnih sastanaka na istu temu sa delegacijom Izvršnog odbora koji, u skladu sa zakonom, obavlja poslove Bošnjačkog nacionalnog vijeća u tehničkom mandatu. U Novom Pazaru, Sekretar u BNV 21.02.2011.godine Alma Husić